- dom
- m IV, DMs. -u; lm M. -y1. «budynek przeznaczony na mieszkania, na pomieszczenia dla zakładów pracy, instytucji itp.»
Dom murowany, parterowy, piętrowy, narożny.
Dom nowoczesny, stylowy, staroświecki, zabytkowy.
Dom jednorodzinny, wielorodzinny, własnościowy.
Dom z gankiem, z werandą.
Brama, front, ściany, wnętrze domu.
Administrator, dozorca, właściciel domu.
Budować, stawiać, burzyć, rozbierać dom.
Dom stoi przy ulicy, przy placu.
∆ bud. Fabryka domów «zakład produkujący poza miejscem budowy elementy prefabrykowane (stropy, ściany, drzwi, okna, a także całe izby, np. łazienki, kuchnie), z których potem można szybko montować obiekty budowlane w zaplanowanym miejscu»2. «mieszkanie, pomieszczenie mieszkalne, miejsce stałego zamieszkania»Dom urządzony nowocześnie, po staroświecku, wygodnie, luksusowo, skromnie, ubogo.
Być, siedzieć, zostać w domu.
Przebywać stale poza domem.
Odwiedzić kogoś w domu.
Wyjść, nie wychodzić z domu.
Wrócić do domu.
◊ Być gościem w domu «rzadko bywać w domu, spędzać wiele czasu poza domem»◊ Być panem we własnym domu «samemu decydować w swoich sprawach»◊ Czuć się, zachowywać się jak w domu, jak u siebie w domu «czuć się dobrze, swojsko; zachowywać się swobodnie»◊ Jestem w domu «rozumiem, domyślam się czegoś, coś stało się dla mnie jasne»◊ Prowadzić dom otwarty «przyjmować licznych gości, często urządzać przyjęcia»◊ Po domu, na po domu «w swoim mieszkaniu, u siebie; na co dzień»◊ Wymówić, wypowiedzieć komuś (swój) dom, zamknąć przed kimś dom «zabronić bywać u siebie, nie przyjmować kogoś w swoim domu»◊ Czyjś dom jest dla kogoś otwarty «ktoś jest mile widziany u kogoś, zapraszany do kogoś»◊ Pilnować domu «dużo przebywać w domu»□ Gość w dom, Bóg w dom.□ Gdy jesteś w cudzym domu, nie zawadzajże nikomu.□ Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej.3. «rodzina, domownicy; mieszkanie wraz z jego mieszkańcami»Przyjaciel domu.
Obudzić cały dom.
Pisać list do domu.
Tęsknić za domem.
Pójść gdzieś całym domem.
∆ Czyjś dom rodzinny a) «czyjaś rodzina, czyjeś gniazdo rodzinne» b) «budynek, mieszkanie, w którym się ktoś urodził»◊ Głowa domu «głowa rodziny, osoba mająca największy autorytet wśród domowników, stojąca na czele rodziny (zwykle mąż, ojciec)»◊ Pan, pani domu «gospodarz, gospodyni, osoba reprezentująca rodzinę, domowników, szczególnie wobec gości»◊ Czynić, robić honory domu «przyjmować, bawić gości w imieniu domowników»◊ Postawić cały dom na nogi a) «obudzić wszystkich domowników, gwałtownie zerwać ze snu całą rodzinę» b) «podnieść, poderwać całą rodzinę do działania, zmobilizować do czegoś»◊ Trząść domem «rządzić despotycznie domownikami»◊ Założyć dom «ożenić się, wyjść za mąż»4. «ogół spraw rodzinnych, domowych; gospodarstwo domowe»Prowadzić wystawny dom.
Utrzymywać dom.
Wydawać dużo na dom.
Zajmować się domem.
◊ Cały dom jest na czyjejś głowie «ktoś zajmuje się całym gospodarstwem, wszystkimi sprawami domu»5. «ród, rodzina, dynastia»Dom szlachecki, książęcy.
Dom Jagiellonów, Habsburgów.
Potomek królewskiego domu.
Z dobrego, sławnego, zamożnego domu (zwykle o pochodzeniu mężatki).
Maria Wirtemberska z domu Czartoryska.
6. «instytucja państwowa, społeczna, handlowa itp., mieszcząca się zwykle w oddzielnym lokalu lub budynku; budynek, w którym się ona znajduje; zakład, przedsiębiorstwo»Dom akademicki.
Dom dziecka, rencisty.
Dom noclegowy, zajezdny.
Dom wczasowy, wypoczynkowy, wycieczkowy.
Dom bankowy, handlowy.
Dom mody.
Dom wydawniczy, wysyłkowy.
∆ Dom kultury «budynek mieszczący lokale kulturalno-rozrywkowe, jak czytelnia, sala kinowa, świetlica»∆ Dom poprawczy «zamknięty zakład wychowawczy przeznaczony dla nieletnich, którzy popełnili przestępstwo; zakład poprawczy»∆ Dom publiczny «dom, w którym jest uprawiany nierząd»∆ Dom towarowy «przedsiębiorstwo handlowe prowadzące różne działy sprzedaży detalicznej»∆ Dom zdrojowy «zakład lecznictwa wodami mineralnymi w miejscowości kuracyjnej»∆ pot. Dom wariatów, dom bez klamek «szpital dla psychicznie chorych»7. «miejsce, skąd się rozpoczyna niektóre gry, np. w bilardzie strona stołu, w halmie pierwsze pole»Grać z domu.
Wszystkie bile w domu.
Słownik języka polskiego . 2013.
