- koń
- m I, DB. konia; lm M. konie, D. koni1. «Equus caballus, ssak nieparzystokopytny z rodziny koniowatych, roślinożerny; hodowany jako zwierzę domowe, pociągowe lub wierzchowe; żyje także w stanie dzikim»
Gniady, bułany, rączy koń.
Koń cugowy, dorożkarski.
Koń arabski czystej krwi.
Konie angielskie.
Kulbaczyć, siodłać, wyprząc, rozsiodłać, spętać konia.
Ujeżdżać konia.
Galopować na koniu.
∆ Koń cisawy → kasztan w zn. 5∆ zool. Koń Przewalskiego «Equus przewalskii, ssak z rodziny koniowatych, uważany za jednego z przodków konia domowego; długość ciała ogiera do 2,3 m, barwa bułana z czarną krótką grzywą i ogonem, z czarną pręgą wzdłuż grzbietu i czarnymi paskami na nogach; nieliczny na pustynnych obszarach Dżungarii i Mongolii»∆ Koń morski «Odobenus rosmarus, ssak morski z rzędu płetwonogich, żyje w Oceanie Spokojnym i Morzu Polarnym; dawniej łowiony ze względu na kły, skórę i tłuszcz; dziś pod ochroną; mors»◊ Stary koń «o dorosłym mężczyźnie lub dorastającym chłopcu zachowującym się lub postępującym jak dziecko»◊ Na koń! w konie! «dosiądź (dosiądźmy) szybko koni, ruszać cwałem, w cwał»◊ Jechać co koń wyskoczy, ile tchu, pary w koniach «jechać końmi bardzo szybko, galopem, cwałem»◊ Konia z rzędem, (stawiać, dać) temu, kto… «wysoka nagroda dla tego, kto…»◊ Koń by się uśmiał (z czegoś) «o czymś mało udanym, bezsensownym»◊ Można z kimś konie kraść «ktoś jest dobrym, wiernym kolegą, towarzyszem, do którego można mieć zaufanie»◊ Móc zjeść konia z kopytami «móc zjeść bardzo dużo; być bardzo głodnym; mieć bardzo zdrowy żołądek»◊ Rad, wesół, szczęśliwy, jakby go kto na sto koni wsadził «bardzo szczęśliwy»◊ Znać się jak łyse konie «znać się bardzo dobrze»◊ posp. Zrobić kogoś w konia «postawić kogoś w kompromitującej sytuacji; ośmieszyć, wydrwić kogoś»◊ Chodzić jak koń w kieracie «ciężko pracować»◊ Pracować jak koń, naharować się jak koń «pracować bardzo ciężko; bardzo się napracować»◊ Zdrów jak koń «bardzo zdrowy»◊ przestarz. Rozstawić, porozstawiać konie «w okresie kiedy podróżowano końmi: umieścić konie w pewnych odległościach, aby przez zmienianie ich umożliwić podróżnym szybkie przebycie drogi; podróżować w ten sposób»□ W sto koni nie dogoni.□ Baba z wozu, koniom lżej.□ Koń ma wielki łeb, niech się martwi.□ Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.□ Koń ma cztery nogi i też się potknie.□ Łaska pańska na pstrym koniu jeździ.□ Na koniu jedzie, a konia szuka.□ Pańskie oko konia tuczy.□ Kiedy spaść, to z dobrego konia «jeśli się narażać, ryzykować, to w sprawie ważnej, która warta jest tego»□ Konia kują, żaba nogę podstawia «o kimś, kto stwarza pozory, że uczestniczy w ważnej pracy wykonywanej przez kogoś innego»□ Święty Marcin na białym koniu jedzie «z dniem św. Marcina (11 listopada) ma się zaczynać pora śnieżna, powinien padać śnieg»2. «zabawka dziecinna, zwykle drewniana wyobrażająca konia»Koń na biegunach.
3. «drewniana, podłużna skrzynka obita skórą na czterech wysuwanych nogach, służąca do ćwiczeń gimnastycznych»Skok przez konia.
4. «figura szachowa w kształcie głowy konia; skoczek»5. zwykle w lm «wóz, powóz zaprzężone w konie»Przysłać po kogoś konie.
6. przestarz. «koń wraz z jeźdźcem; żołnierz konny»Chorągiew złożona ze stu koni.
* fiz. Koń mechaniczny «jednostka wtórna mocy w technicznym układzie jednostek miar równa 75 kilogramometrom na sekundę; skrót KM»
Słownik języka polskiego . 2013.
