- kozioł
- m IV, D. kozła, Ms. koźle; lm M. kozły1. B.=D.«dorosły samiec kozy domowej, także kóz dzikich»
W stadzie kóz były dwa kozły.
∆ zool. Kozioł śnieżny «Oreamnos americanus, niewielki ssak górski z rodziny pustorożców, o gęstym, długim, niemal śnieżnym futrze, spokrewniony z kozicą; występuje w Górach Skalistych i na sąsiednich terenach Ameryki Płn.»◊ Kozioł ofiarny «o kimś, na kogo zrzuca się całą odpowiedzialność za coś»◊ Uparty jak kozioł «bardzo uparty»◊ pot. Fikać, wywracać kozły a. kozła «wykonywać całym ciałem szybki obrót, zwykle z góry na dół (też o ptaku lub samolocie); przekręcać, przeinaczać sens czegoś»przen. «o człowieku upartym»Nie przekonasz tego kozła.
2. «siedzenie dla woźnicy w pojeździe konnym»Siedzieć na koźle.
Wskoczyć, wdrapać się na kozioł dorożki.
Zeskoczyć z kozła bryczki.
3. «konstrukcja wsporcza, zwykle wykonana z trzech prętów połączonych ze sobą w kształcie piramidy lub z belki poziomej opartej na czterech nogach; drążki drewniane zbite na skos w kształcie litery X połączone poprzeczką»a) «służy jako podpora pod niskie rusztowanie, pod pomost, pod blat stołu itp.»Stół na kozłach.
∆ ryb. Kozioł sieciowy «umocowany przy burcie statku rybackiego i wystający nad wodę pałąk z blokiem do opuszczania i wyciągania sieci»∆ techn. Kozioł oporowy a. odbojowy «wygięte do góry szyny na końcu ślepego toru kolejowego, połączone belką na wysokości zderzaków, zabezpieczające tabor przed stoczeniem się z szyn»b) «służy jako stojak do suszenia skoszonej trawy, koniczyny itp. lub do rozciągania drutu kolczastego»Suszyć koniczynę na kozłach.
c) «służy jako stojak do piłowania drzewa»Tracze piłowali bale leżące na wysokich kozłach.
d) «stanowi umocnienie kalenicy słomianego dachu»4. «o broni lub innych przedmiotach opartych o siebie i ustawionych w kształcie piramidy»Postawić, ustawić, złożyć broń (karabiny) w kozły.
5. pot. → koza w zn. 56. druk. «stół z pochyłym blatem, na którym ustawia się kasztę drukarską»7. B.=D.łow. «samiec sarny; rogacz»8. muz. «ludowy instrument dęty, odmiana dud o większych rozmiarach, niższym stroju i miechu ze skóry koźlęcia»Kozioł wielkopolski.
9. sport. «przyrząd gimnastyczny używany do ćwiczeń w skokach»Skakać przez kozioł.
10. sport. «odbicie piłki od ziemi; wysokość lotu piłki po tym odbiciu»∆ Piłka z kozła, uderzenie (piłki) z kozła «w tenisie: piłka, uderzenie z odbicia od ziemi»
Słownik języka polskiego . 2013.
