niebo

n III, Ms. \niebobie; lm M. nieba

(co do lm w przypadkach zależnych → niebiosa)

1. «pozorne sklepienie nad Ziemią, w dzień bezchmurny koloru niebieskiego, na którego tle obserwuje się ciała niebieskie i ich ruchy; firmament»

Gwiaździste, pogodne, czyste, bezchmurne niebo.

Zachmurzone, ołowiane niebo.

Błękit nieba.

Niebo przeciera się, wypogadza się.

◊ Pod gołym niebem «nie pod dachem, na dworze; na wolnej, nie osłoniętej przestrzeni»

◊ Jak grom, jak piorun z jasnego (pogodnego) nieba «o czymś, co pojawia się nagle, niespodziewanie, zwłaszcza o jakimś nieszczęściu»

◊ Dziury w niebie nie ma, nie będzie, dziura w niebie się nie zrobi «nic się nie zmieni, nic ważnego lub złego się nie stanie, nie wydarzy się»

◊ Przerastać, przewyższać, przenosić kogoś albo coś o całe niebo, być o całe niebo lepszym, wyższym (w czymś) «być od kogoś albo od czegoś pod jakimś względem lepszym, górować nad kimś albo nad czymś»

◊ Spaść, spadać z nieba, jak z nieba «o ludziach lub rzeczach: zjawiać się nieoczekiwanie albo w samą porę»

◊ Nic z nieba nie spadnie, nie spada «nic nie przychodzi łatwo bez trudu, bez wysiłku»

◊ To niebo i ziemia «o ludziach albo rzeczach zupełnie do siebie niepodobnych, różniących się kontrastowo»

◊ Różnić się o całe niebo, jak niebo i ziemia «zupełnie, całkowicie się różnić»

2. «w kosmologii i eschatologii wielu religii: górna strefa świata, nadziemska kraina szczęśliwości, przeciwstawna piekłu, siedziba Boga, bóstw i duchów wybranych zmarłych; także o samym Bogu, bóstwie, opatrzności»

Opieka nieba.

Łaskawe, niełaskawe nieba.

Pójść (po śmierci) do nieba.

∆ Wielkie nieba! O nieba! «wykrzyknienie mające wyrażać przerażenie, zdumienie, czasem z odcieniem żartobliwym, ironicznym»

◊ Być w siódmym niebie «czuć się szczęśliwym, bardzo się cieszyć»

◊ Poruszyć niebo i ziemię «użyć wszelkich możliwych środków do osiągnięcia czegoś»

◊ (Chcieć) przychylić, uchylić komuś nieba «(chcieć) wszystko zrobić, żeby komuś było dobrze; uczynić kogoś szczęśliwym, odgadywać czyjeś myśli, pragnienia»

◊ Coś woła, wzywa o pomstę do nieba «coś jest oburzające, godne potępienia, kary»

◊ Niebo się otwierało, otwiera, otworzyło «szczęście stawało się, stało się osiągalne, dostępne»

◊ pot. żart. Niebo w gębie, rzad. w ustach «o czymś bardzo smacznym»