pani

ż I, DCWMs. \panini, B. \paninią; lm D. pań

1. «kobieta»

Starsza pani.

Szykowna, wytworna pani.

Była tu jakaś pani.

2. «forma grzecznościowa, używana przy zwracaniu się do kobiety lub w wypowiedziach o kobiecie, z którą się nie jest w stosunkach rodzinnych, zażyłych, poufałych, zwykle przy imieniu, nazwisku, tytule naukowym, urzędowym czy zawodowym»

Pani Halina.

Pani Nowak.

Pani Nowakowa.

Pani docent.

Pani kierowniczka.

Pani redaktor.

Proszę panią o pomoc.

◊ Proszę pani… «forma używana przy bezpośrednim zwracaniu się do kobiety»

◊ Mówić komuś: pani, per pani, być z kimś na pani «używać oficjalnej, grzecznościowej formy pani przy zwracaniu się do kobiety»

◊ Powtarzać jak za panią matką (pacierz) «powtarzać bezkrytycznie czyjeś zdanie, naśladować bezmyślnie czyjeś postępowanie»

◊ przestarz. Wielmożna pani, jaśnie wielmożna pani «dawna forma tytułowania kobiet wyżej stojących w hierarchii społecznej; dziś w skrócie WPani bywa używane w korespondencji przed nazwiskiem adresatki»

3. «kobieta mająca władzę nad kimś albo nad czymś; władczyni»

Kleopatra, pani starożytnego Egiptu.

Elżbieta I, pani Imperium Brytyjskiego.

◊ Pani sytuacji, położenia, chwili «kobieta, która panuje nad sytuacją, od której coś w danej chwili zależy»

◊ Pani czyjegoś serca, myśli, marzeń «czyjaś ukochana»

◊ Pani siebie, pani swej woli. a) «kobieta opanowana, umiejąca się opanować» b) «kobieta niezależna, postępująca zgodnie ze swą wolą»

◊ Pani u siebie «kobieta, która w miejscu swej pracy, swego działania nie podlega niczyim rozkazom, rozporządzeniom»

◊ hist. Najjaśniejsza pani, miłościwa pani «nakazany etykietą sposób tytułowania władczyni państwa lub żony panującego: królowej, księżnej, cesarzowej»

przen.

Przez całe wieki Anglia była panią mórz.

4. «kobieta stojąca na czele domu, rodziny; gospodyni (dziś używane tylko w stosunkach między chlebodawczynią a pomocą domową, opiekunką do dzieci itp.)»

Pani wróciła z pracy.

Pani poleciła wykąpać dziecko.

◊ Pani domu «gospodyni, kobieta reprezentująca rodzinę, domowników, szczególnie wobec gości»

5. «bogaczka; dawniej także: właścicielka dóbr ziemskich, magnatka, arystokratka»

Pani wielkich włości.

Udawać panią.

6. uczn. «nauczycielka, zwłaszcza wychowawczyni dzieci w szkole lub w przedszkolu»

Pani od fizyki.

Nasza pani zorganizowała wycieczkę.

7. przestarz. dziś żart. «żona, małżonka»

Pozdrowienia dla twojej pani.