sam

sam
I
+ sama, samo, sami, odm. jak przym.
1. «zaimek wskazujący na to, że dana osoba lub rzecz występuje, działa we własnej osobie, samodzielnie, bez niczyjej pomocy»

Sam to zrobiłem.

Sam się zdecydował na to.

Dziecko samo odrobiło lekcje.

Talerz sam się nie rozbił.

Włosy jej się same kręcą.

□ Kazał pan, musiał sam.
□ Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki.
2. «zaimek wskazujący na to, że dana osoba działa, pozostaje samotna, bez innych osób, bez towarzystwa, bez opieki, że dana rzecz jest oddzielona od innych przedmiotów; samotny, odosobniony»

Został sam na świecie.

Sam jak palec, jak kołek w płocie.

Zostaw mnie samą.

Pozostał sam jeden w domu.

Smutno jest żyć człowiekowI samemu.

Nieszczęście samo nigdy nie przychodzi, zawsze w parze.

3. «wyraz wyróżniający, precyzujący, przeciwstawiający»
a) «występując w funkcji przymiotnika, wskazuje, uściśla, uwydatnia relacje przestrzenne, czasowe»

Spódnica do samej ziemi.

Czytał do samego południa.

Stanął nad samym urwiskiem.

Od samego rana miał dużo pracy.

Przysunął się pod samo okno.

Zatrzymał się przy samych drzwiach.

Słońce świeciło w same oczy.

Przyjść w samą porę.

przen. Roboty mają po same łokcie.

∆ W sam raz «akurat»
b) «podkreśla, że coś występuje bez dodatków, że nic innego temu nie towarzyszy»

Mówić samą prawdę.

Podać same fakty.

Spotykają ich same niepowodzenia.

c) «podkreśla, że coś stanowi wystarczającą przyczynę, rację czegoś»

Zachwycał go sam widok potraw.

Samo wspomnienie o tym rozczuliło, rozrzewniło go.

Na samą myśl o wyjeździe odczuwał smutek.

d) «podkreśla szczególną ważność kogoś, czegoś»

Sam generał do nich przemawiał.

e) «podkreśla nietypowość, niezwykłość, wyjątkowość czegoś, występuje w funkcji wyrazu nawet»

Wykonał to tak dobrze, że i sam majster nie zrobiłby lepiej.

f) «w połączeniu z formami: siebie, sobie, się (niekiedy z innymi zaimkami) wzmacnia odnoszenie się czegoś do podmiotu zdania»

Sam sobie wszystko zawdzięczam.

Sama sobie przeczysz.

Byli cieniem samych siebie.

Sama się przeraziła.

Chciała, żeby ją podziwiano dla niej samej.

◊ Sam z siebie «o kimś, kto coś robi z własnej inicjatywy»
◊ Sam w sobie «wyrażenie podkreślające coś»
◊ Sam przez się a) «o czymś, co się dzieje spontanicznie bez widocznych przyczyn, powiązań» b) «o przyczynie wystarczającej w stosunku do czegoś, co ją wzmaga, uzupełnia»
◊ Sam, sama, samo za siebie mówi «o czymś, co nie wymaga objaśnienia»
◊ Przejść samego siebie «zrobić, wykonać coś lepiej niż zazwyczaj; wykazać w czymś wiele inwencji»
◊ Zostawić kogoś samemu sobie «zostawić kogoś bez pomocy»
□ Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi.
g) «w połączeniu z zaimkami: ten, taki tworzy wyrażenia oznaczające tożsamość, identyczność; właśnie ten, taki, akurat ten, taki»

To ten sam człowiek.

Chodziły w takich samych sukienkach.

Oboje w tym samym wieku.

Wrócili w tym samym czasie.

Wrócili na to samo miejsce.

Wciąż w kółko jedno i to samo.

◊ Jeden i ten sam «wzmocnione: ten sam, taki sam»
◊ Taki sam co do joty, kubek w kubek taki sam «taki właśnie, absolutnie taki, identyczny»
◊ Tak samo co do joty, kubek w kubek tak samo «identycznie, całkowicie»
◊ Tak samo, tak samo jak, tyle samo, tyle samo co «podobnie, analogicznie»
◊ Tym samym «a więc, przeto, wobec tego»
□ Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada.
□ Przygania kocioł garnkowi, a sam smoli.
sam na sam
1. «w użyciu przysłówkowym: bez świadków, w cztery oczy»

Rozmowa sam na sam.

Był sam na sam z naczelnikiem.

2. n ndm
«w użyciu rzeczownikowym: przebywanie z sobą dwóch osób płci odmiennej, bez świadków, na osobności; schadzka dwóch osób»

Urocze, rozkoszne sam na sam.

II
m IV, D. -u, Ms. \sammie; lm M. -y
«sklep samoobsługowy»

Słownik języka polskiego . 2013.

Игры ⚽ Нужен реферат?

Look at other dictionaries:

  • sam — sam·a·ra; sam·a·ri·form; sam·ba·qui; sam·bar; sam·bho·ga·ka·ya; sam; sam·bu·cus; sam·buk; sam·bul; sam·bu·nigrin; sam·el; sam·en; sam·hi·ta; sam·iel; sam·i·res·ite; sam·i·sen; sam·let; sam·ma; sam·mer; sam·mi·er; sam·na·ni; sam·nite;… …   English syllables

  • SAM — steht für: den Namen einer Figur aus dem Roman Der Herr der Ringe, siehe Figuren in Tolkiens Welt#Samweis Gamdschie (Sam) Sam Spade, der Vorname des Privatdedektivs in den Romanen von Dashiell Hammett Sam Borzalino, ein Protagonist in Die stumme… …   Deutsch Wikipedia

  • Sam — may be:;Used as a name: * Male given names (U.S. Census Bureau statistics 1990): [U.S. Census Bureau [http://www.census.gov/genealogy/names/dist.male.first U.S. List of male names] , 1990] **Samuel (0.306%) **Sam (0.092%) **Sammy (0.025%)… …   Wikipedia

  • sam — sȃm prid. <odr. ī> DEFINICIJA 1. koji je a. izdvojen ili odvojen od drugih [šetati sam] b. bez ičega [sama juha] c. bez drugih ljudi, bez ikoga [živjeti sam] d. bez ičije pomoći [učinit ću to sam] 2. koji prevladava po broju [na skup su… …   Hrvatski jezični portal

  • sam — I {{/stl 13}}{{stl 8}}przym. IIIa, sammi {{/stl 8}}{{stl 20}} {{/stl 20}}{{stl 12}}1. {{/stl 12}}{{stl 7}} działający, występujący samodzielnie, ulegający samoistnie, bez zewnętrznej przyczyny sprawczej, jakiemuś procesowi, zmianie,… …   Langenscheidt Polski wyjaśnień

  • SAM — Cette page d’homonymie répertorie les différents sujets et articles partageant un même nom. {{{image}}}   Sigles d une seule lettre   Sigles de deux lettres > Sigles de trois lettres …   Wikipédia en Français

  • Sam — Sam, ein sehr altes Wort, welches die Deutsche Sprache mit vielen andern gemein hat, und welches vornehmlich in einem doppelten Hauptverstande vorkommt. 1. Mit dem Begriffe der Menge, der Vielheit, und deren Verbindung; ein jetzt in dieser Form… …   Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart

  • Sam — ist: Sam (Name), siehe dort für Namensträger Sam Linux, Linux Distribution Sam (Salzburg), eine Siedlung in Salzburg Taifun Sam, ein Sturm über dem Pazifik (1999) Sam (Elektroauto), ein dreirädriges Elektroauto der Cree AG Sam (1986), ein US… …   Deutsch Wikipedia

  • Sam — 〈[sæ̣m]〉 1. 〈kurz für engl.〉 Samuel 2. Uncle Sam 〈scherzh. Bez. für〉 USA * * * SAM: 1) Abk. für S Adenosylmethionin; 2) Abk. für engl. scanning Auger …   Universal-Lexikon

  • Sam — V. «tío Sam». * * * Sam, Tío * * * (as used in expressions) Ervin, Sam Kim Young Sam Shepard, Sam Tío Sam …   Enciclopedia Universal

  • SAM — 〈EDV; Abk. für engl.〉 Sequential Access Method, serieller Zugriff (auf Dateien) * * * SAM: 1) Abk. für S Adenosylmethionin; 2) Abk. für engl. scanning Auger microprobe/microscopy = Raster Auger Mikroanalyse/Mikroskopie, ein …   Universal-Lexikon

Share the article and excerpts

Direct link
Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”