być

być
ndk jestem, jesteś, są, będę, będziesz, będą, bądź, był
I w funkcji samodzielnej «zajmować pewne miejsce w rzeczywistości»
1. «mieć byt, istnieć, żyć»

Cichy, jakby go nie było.

Pomnik jest do dzisiaj.

Nie było cię jeszcze na świecie.

Był sobie dziad i baba. (Kraszewski)

Było cymbalistów wielu. (Mickiewicz)

◊ Być na diecie, na kaszce, kleiku itp. «odżywiać się dietetycznie, jeść tylko kaszkę, kleik itp.»
◊ Być na czyjejś łasce, na łaskawym chlebie, na garnuszku, być u kogoś na łasce itp. «być przez kogoś utrzymywanym»
◊ Być na emeryturze, na rencie «utrzymywać się z emerytury, z renty»
◊ Być po czym (np. po lekcjach, po obiedzie, po pracy, po studiach itp.) «skończyć, mieć za sobą (np. lekcje, obiad, pracę, studia)»
□ Nie było nas, był las; nie będzie nas, będzie las.
2. «być obecnym, przebywać, stać, tkwić»

Być w domu, w pracy, przy chorym, przy zwózce siana.

Być (z kim) na wycieczce, w teatrze.

Być u kogoś na wsi.

Być z kimś sam na sam.

◊ Coś (np. suknia, woda) jest do kolan, do kostek itp. «coś sięga do kolan, do kostek»
◊ Być na nogach «nie odpoczywać, nie spać, działać, być czynnym»
◊ Być na ostatnich nogach, u kresu sił, bez życia «czuć się źle fizycznie; ledwie się trzymać na nogach ze zmęczenia»
◊ Być na drodze do czegoś (np. do sukcesu) «zmierzać do osiągnięcia czegoś, dochodzić do czegoś»
◊ Coś (np. interesy, sprawy) jest na dobrej drodze «coś (np. interesy, sprawy) ma szanse powodzenia»
◊ Być na swoim miejscu «postępować jak należy»
◊ Być nie na miejscu «nie pasować, nie nadawać się»
◊ Być na czyichś ustach «stanowić przedmiot rozmowy, opowiadań»
◊ Być na oczach, na widoku, pod obserwacją itp. «stanowić przedmiot uwagi, obserwacji itp.»
◊ Być jedną nogą na tamtym świecie, w grobie «być umierającym»
◊ Coś (np. mięso, zupa) jest na obiad, na kolację itp. «coś będzie podane, coś przyrządzono na obiad, na kolację»
◊ Być pod dachem «o budowli: mieć wykończony dach»
◊ Być pod parą «o maszynach parowych: znajdować się w gotowości do funkcjonowania»
◊ Być pod ręką «znajdować się blisko, nadawać się do wzięcia»
◊ Być u steru «kierować czymś, mieć wpływ, przewagę»
◊ (No to) jestem, jesteśmy w domu «(już) zrozumiałem, zorientowałem się w sytuacji»
◊ Być w latach «o człowieku (rzadziej o zwierzęciu): być starym, mieć wiele lat życia»
◊ Być w sile wieku, w pełni sił «nie odczuwać ciężaru lat, wyglądać młodo»
◊ Być w opałach «znajdować się w kłopotliwej sytuacji»
◊ Być (w czyimś) ręku «należeć do kogoś, zależeć od kogoś»
◊ Być w siódmym niebie «czuć się zadowolonym, zachwyconym, szczęśliwym»
◊ Być w swoim żywiole «czuć się dobrze, znajdować się w warunkach sprzyjających rozwinięciu własnych zdolności, możliwości, znajdować się w miłym, odpowiednim środowisku»
◊ Coś (np. łopata, pięść) jest w robocie «coś ma zastosowanie, jest w użyciu»
◊ Być pod czyimś pantoflem, być u kogo pod pantoflem «ulegać komuś (zwykle żonie) całkowicie»
◊ Być nie w sosie, nie w swoim sosie, być w złym sosie «czuć się źle, nie mieć zwykłego humoru»
3. «trwać przez pewien okres, czas; mieć miejsce, zdarzać się, odbywać się, następować, stawać się»

Jest piękny ranek.

Był maj.

Jest mroźno, upalnie.

Była słota.

Był do ciebie telefon.

Było to dość dawno.

Jutro będzie pogoda.

W życiu jest rozmaicie.

◊ Być może (np. wyjadę) «możliwe, że (wyjadę)»
◊ Co będzie, to będzie «niech się dzieje, co chce»
◊ Jakoś to będzie «zrobi się, załatwi się, ułoży się w jakiś sposób»
◊ Coś komuś jest «coś komuś dokucza, dolega»
◊ Będzie co z kogoś albo z czegoś «wyrośnie ktoś na kogo, na co (np. na uczonego), wyniknie co z czegoś (np. jakiś rezultat z pracy)»
◊ Będą z kogoś ludzie «ktoś stanie się wartościowym, pożytecznym»
◊ Z tej mąki nie będzie chleba «to się nie uda, nic z tego nie wyniknie»
◊ Nie ma (nie może być) mowy «o czymś niewykonalnym»
◊ Nie może być! «okrzyk wyrażający zdumienie, podziw»
nieos.
Jest już po kimś, po czymś «ktoś umarł, zginął, przepadł; coś przepadło, przeminęło»
□ Co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr.
□ Ziarnko do ziarnka, a będzie miarka.
4. «brać w czymś udział, uczestniczyć»

Być na weselu, na zabawie, na zebraniu.

Być na wojnie, w powstaniu.

◊ Być na medycynie, na prawie itd.; być na studiach, na uniwersytecie itp. «studiować medycynę, prawo itd.; uczęszczać na uniwersytet, studiować w wyższej uczelni»
◊ Być w ogniu «brać udział w bitwie»
II w funkcji niesamodzielnej:
1. «czasownik posiłkowy służący do tworzenia złożonych form czasowników»
a) «czasu przyszłego złożonego»

Będę pamiętał a. będę pamiętać.

Będziemy wspominali a. będziemy wspominać.

b) «strony biernej wszystkich czasów»

Jesteś ładnie ubrana.

Płaszcz będzie zrobiony jutro.

Samochód był naprawiony już wczoraj.

◊ Być dobrze (źle) u kogoś albo gdzieś widzianym «cieszyć się (nie cieszyć się) czyimiś względami, sympatią»
c) «w zwrotach nieosobowych»

Było już późno.

Jest dopiero wpół do ósmej.

Nie było co jeść.

Trzeba było to zrobić.

◊ Będzie z godzinę temu, ze trzy lata temu, ze dwa kilometry itp. «około godziny, trzy lata temu, około dwóch kilometrów»
pot. Było nie było «tak czy owak, niech się dzieje, co chce (zwykle przy jakiejś ryzykownej decyzji)»
d) przestarz. «czasu przeszłego trybu warunkowego»

Co by się było stało, gdyby nie jego pomoc.

e) przestarz. «czasu zaprzeszłego»

W Krakowie mieszkał był przed trzema laty.

2. «łącznik w orzeczeniu złożonym»

Będę sportowcem.

Chłopiec był dużego wzrostu.

Las jest gęsty.

Wszystko to były jedynie domysły.

◊ Być jakiegoś (jednego, tego samego) zdania, przekonania, tej samej myśli itp. «mieć jakieś (jedno, takie samo) zdanie, przekonanie»
◊ Być czyimś «należeć do kogoś»
◊ Bądź zdrów «zwrot pożegnalny; żegnaj, do widzenia»
◊ Być dobrej myśli «zachowywać pogodę ducha, ufać»
◊ Być niczym «nic nie znaczyć»
◊ Być sobą «postępować w sposób właściwy, naturalny, bez skrępowania; postępować, żyć według własnych przekonań»
nieos.
Jest, było, będzie komuś dobrze, źle, głupio itp.; jest, było, będzie z kimś dobrze, źle, głupio itp. «ktoś czuje się (z kimś) dobrze, źle, głupio; komuś powodzi się dobrze, źle»
3. w różnych związkach frazeologicznych w funkcji zbliżonej do łącznikowej
◊Być do rzeczy, do czegoś (do niczego) «nadawać się do czegoś (nie nadawać się do niczego)»
◊ Być górą, na wierzchu «mieć przewagę, rację, górować»
◊ Coś jest na czasie, w modzie «coś cieszy się powodzeniem, jest aktualne»
◊ Być (nie być) komuś na rękę, być (nie być) po czyjej myśli, być (nie być) komuś po myśli «dogadzać (nie dogadzać), podobać się (nie podobać się) komuś»
◊ Być pod czyimś urokiem, wrażeniem, wpływem itp. «ulegać czyjemuś urokowi, wrażeniu, wpływowi»
◊ Być przy czymś (np. przy apetycie, forsie) albo bez czegoś (np. apetytu, forsy) «mieć apetyt, forsę; nie mieć apetytu, forsy»
◊ Być w ciąży, przy nadziei «o kobiecie ciężarnej»
◊ Być w służbie, w obowiązku, w podróży, na spacerze, na praktyce itp. «służyć, praktykować, podróżować itp.»
◊ Być w łaskach, poważaniu itp. «mieć łaski, poważanie»
◊ Być w stanie, w mocy (zrobić coś) «móc (coś zrobić)»
◊ Być w strachu, w kłopocie, w rozpaczy, w rozterce itp. «bać się, kłopotać się, rozpaczać itd.»
◊ Być w humorze, w formie, w nastroju itp. «mieć humor, formę, nastrój itp.»
◊ Być z kimś w przyjaźni, w zgodzie, w harmonii itp. «przyjaźnić się, zgadzać się itp. z kimś»
◊ Być za kimś, za czymś, po czyjejś stronie «popierać kogoś albo coś, opowiadać się za kimś, za czymś»
◊ Być w porządku «nie mieć nic na sumieniu»
◊ Być w czyimś guście «podobać się»
◊ Być z kimś blisko, dobrze, na bakier, na złej, dobrej stopie itp. «mieć z kimś bliskie, dobre, złe stosunki»
◊ Być z kimś na ty «mówić komuś ty, po imieniu»
◊ Być z kimś za pan brat «pozostawać z kimś w poufałych, serdecznych stosunkach»
◊ Być z kimś po słowie «zaręczyć się z kimś, przyjąć czyjeś oświadczyny»
◊ Tak jest «wzmocniona forma potakiwania; dobrze»
◊ To jest (skrótowo: tj.) «to znaczy, czyli»

Słownik języka polskiego . 2013.

Игры ⚽ Поможем написать реферат

Look at other dictionaries:

  • być — {{/stl 13}}{{stl 8}}cz. ndk XIIa, jestem, jest, są, będę, będzie, bądź {{/stl 8}}{{stl 7}}I {{/stl 7}}{{stl 8}}w funkcji samodzielnej {{/stl 8}}{{stl 7}}: {{/stl 7}}{{stl 20}} {{/stl 20}}{{stl 12}}1. {{/stl 12}}{{stl 7}} istnieć, żyć, występować …   Langenscheidt Polski wyjaśnień

  • być w — {{/stl 13}}{{stl 8}}{czyimś} {{/stl 8}}guście {{/stl 13}}{{stl 7}} o kimś lub o czymś: podobać się komuś : {{/stl 7}}{{stl 10}}On nie jest w moim guście. To (jest) samochód w jego guście. {{/stl 10}}{{stl 20}} {{/stl 20}} {{stl 20}} {{/stl… …   Langenscheidt Polski wyjaśnień

  • BYC Co. — BYC Co., Ltd. (kse|001460) is a clothing manufacturer based in Seoul, Korea. It is Korea s first underwear manufacturer. Their products also include running shirts, thermal wear, and stockings. BYC was originally an abbreviation for BaekYang… …   Wikipedia

  • być na — {{/stl 13}}{{stl 8}}{czyimś} {{/stl 8}}garnuszku {{/stl 13}}{{stl 7}} być przez kogoś żywionym, utrzymywanym, być od kogoś uzależnionym materialnie : {{/stl 7}}{{stl 10}}Fundacja, stowarzyszenie na państwowym garnuszku. Czas, żeby zaczął się sam… …   Langenscheidt Polski wyjaśnień

  • Byc — Cette page d’homonymie répertorie les différents sujets et articles partageant un même nom. {{{image}}}   Sigles d une seule lettre   Sigles de deux lettres > Sigles de trois lettres …   Wikipédia en Français

  • BYC — may mean:*BYC Co. clothing manufacturer formerly known as BaekYang Corporation Co. *British Youth Council *Buccaneer Yacht Club of Mobile, Alabama *Be Your Character, an online roleplaying game …   Wikipedia

  • być do — {{/stl 13}}{{stl 8}}{czyjejś} {{/stl 8}}dyspozycji {{/stl 13}}{{stl 7}} być gotowym do wyświadczenia komuś przysługi, udzielenia pomocy, wypełnienia czyjegoś rozkazu, wykonania jakiejś pracy : {{/stl 7}}{{stl 10}}Jeśli będzie potrzebował pan… …   Langenscheidt Polski wyjaśnień

  • być za — {{/stl 13}}{{stl 7}} zgadzać się, akceptować coś : {{/stl 7}}{{stl 10}}Kto jest za, niech podniesie rękę. {{/stl 10}} …   Langenscheidt Polski wyjaśnień

  • być — 1. Być do niczego «nie nadawać się do niczego»: Jak ocenia pan kandydatów do prezydenckiego fotela? – Jeden rozumie sam przez się, drugi rozumie to, co mu inni pokazują, trzeci nie rozumie ani sam przez się, ani gdy mu inni pokazują. Pierwszy… …   Słownik frazeologiczny

  • BYC — Cette page d’homonymie répertorie les différents sujets et articles partageant un même nom.   Sigles d’une seule lettre   Sigles de deux lettres > Sigles de trois lettres   Sigles de quatre lettres …   Wikipédia en Français

Share the article and excerpts

Direct link
Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”