układać

ndk I, \układaćam, \układaćasz, \układaćają, \układaćaj, \układaćał, \układaćany - ułożyć dk VIb, \układaćżę, \układaćżysz, ułóż, \układaćył, \układaćżony

1. «kłaść, umieszczać coś w określonym porządku, w pewnej kolejności, według jakiejś zasady; doprowadzać do ładu, porządkować»

Ułożyć książki na półce.

Układać bieliznę.

Układać rzeczy w walizce.

Ułożyć porozrzucane papiery na stole.

Układać coś równo, rzędami, jedno na drugim, za drugim.

Ułożyć cytaty alfabetycznie.

∆ Układać pasjansa «rozkładać karty do gry według pewnych reguł dla otrzymania zamierzonej kombinacji (często połączone z wróżbą)»

2. «tworzyć pewną całość z jakichś elementów, części»

Układać bukiet.

Ułożyć kwiaty w bukiet.

Ułożyć stos z drewek.

Ułożyć siano w kopy.

Układać podłogę (z klepki, z desek).

Chodnik ułożony z płyt.

3. «nadawać czemuś jakiś kształt»

Ułożyć firankę, tkaninę w fałdy.

∆ Układać sobie włosy «robić sobie fryzurę, kręcić sobie włosy»

∆ Spódniczka układana «spódniczka plisowana, zaprasowana w fałdy»

4. «umieszczać kogoś w pozycji poziomej, leżącej; kłaść»

Ułożyć rannego na noszach.

Sama układała dzieci w łóżkach, do łóżek.

◊ Układać kogoś spać, do snu «kłaść kogoś do łóżka, żeby spał»

5. «tworzyć coś - pisać, komponować, redagować itp.»

Układać scenariusze.

Ułożyć melodię do słów poety.

Ułożyć wierszyk.

Ułożyć mowę okolicznościową, przemówienie.

Układać równania do zadania matematycznego.

6. «planować, projektować, ustalać, decydować, uzgadniać»

Układać plany na przyszłość.

Cała rzecz była z góry ułożona.

Ułożyli między sobą sposób postępowania.

◊ Układać sobie życie «decydować o swoim losie, o swoich osobistych sprawach»

7. «wyrabiać, zwłaszcza u zwierząt, jakieś umiejętności; ćwiczyć, tresować, przyuczać»

Układać psa do polowania.

Układać konia do jazdy wierzchem.

∆ Układać ręce do gry na instrumencie muzycznym, do władania czymś, np. szablą «uczyć kogoś trzymania ręki w pozycji najwłaściwszej do gry na danym instrumencie muzycznym, do dobrego władania szablą, rakietą tenisową itp.»

∆ Człowiek dobrze ułożony «człowiek o nienagannych manierach, dobrze wychowany, umiejący się zachować, grzeczny»

układać się - ułożyć się

1. «przyjmować dogodną pozycję leżącą; także: zajmować gdzieś miejsce w pozycji leżącej, kłaść się»

Układać się do snu.

Ułożyć się wygodnie na leżaku.

2. «przybierać jakiś kształt»

Suknia układa się w miękkie fałdy.

Włosy układają się komuś w loki.

3. «mieć jakiś przebieg, ustalać się w pewien sposób»

Stosunki z sąsiadami układały się dobrze.

Sprawy nie ułożyły się pomyślnie.

Życie układało się ciekawie.

4. «prowadzić rozmowy, pertraktacje; ustalać coś, umawiać się o coś»

Układać się z nieprzyjacielem w sprawie zawarcia rozejmu.

Układać się z kimś o cenę.

Strony układające się doszły do porozumienia.