wierzch

m III, D. -u; lm M. -y

1. «górna lub zewnętrzna część, warstwa, powierzchnia czegoś, górny brzeg czegoś (w przeciwieństwie do dolnej lub wewnętrznej części, warstwy, powierzchni, dolnego brzegu)»

Wierzch dłoni, stopy.

Wierzch tkaniny, futra, buta.

Sadzawka zamarzła po wierzchu, z wierzchu.

Wydostać się na wierzch nasypu.

Włożyć serdak futrem na wierzch.

∆ Coś przelewa się, przesypuje się przez wierzch «coś przelewa się, przesypuje się przez górne krawędzie naczynia»

∆ Dolać, dosypać, nalać, nasypać itp. do (samego) wierzchu, po (sam) wierzch, pod (sam) wierzch «dolać, dosypać do brzegów, do górnego krańca, nalać, nasypać po brzegi, pełno»

∆ Włożyć, nosić coś na wierzch (czegoś) «włożyć, nosić coś na innym ubraniu»

◊ Czyjeś (jest) na wierzchu «ktoś ma rację, tryumfuje»

◊ Mieć coś na wierzchu; coś jest, stoi itp. na wierzchu «mieć coś nie schowane, łatwe do znalezienia; coś jest odkryte, na widoku»

◊ pot. Oczy wychodzą, wyłażą, wyskakują komuś na wierzch «ktoś dziwi się czemuś, zachwyca się czymś ponad zwykłą miarę»

□ Prawda jak oliwa (zawsze) na wierzch wypływa.

2. «tkanina, skóra itp. pokrywająca coś z zewnątrz; pokrycie, obicie»

Dać nowy wierzch na tapczan.

Spruć wierzchy kołder.

3. «pokrywa, wieko»

Oderwać wierzch od pudełka.

4. daw. «jazda na grzbiecie zwierzęcia»

dziś tylko we fraz.: Koń pod wierzch «koń używany do jazdy na nim; wierzchowiec»

◊ Jechać, jeździć wierzchem «jechać, jeździć na grzbiecie zwierzęcia, zwykle konno»