- daleko
- dalej1. «przysłówek określający odległość»a) «w znacznej odległości, w odległym miejscu, w oddaleniu»
Gdzieś daleko grzmiały działa.
Mieszkał w gajówce, daleko stąd.
Dalej, za lasem, jest jezioro.
◊ Daleko (czegoś) szukać; coś jest takie, że daleko szukać «o czymś niecodziennym, rzadko spotykanym, atrakcyjnym, doskonałym»◊ Po co daleko szukać «o rzeczy wiadomej, znanej, znajdującej się pod ręką»b) «na znaczną odległość, w oddalone, odległe miejsce»Rzucić kamień, piłkę daleko.
Odpoczął i poszedł dalej.
Gęsta mgła nie pozwalała widzieć dalej, niż na kilka kroków.
Dalej ani rusz.
◊ Ani kroku dalej «nakaz natychmiastowego zatrzymania się; stój! stać!»◊ Daleko idący (np. krok, postulat), daleko posunięty (np. proces) «znaczny, duży, poważny w skutkach, w znacznym stopniu rozwinięty»◊ Iść, posunąć się, przestarz. postąpić daleko «robić, zrobić postępy w jakiejś dziedzinie»◊ Coś (np. pogląd, wpływ, przekonanie) idzie, sięga daleko «coś jest rozpowszechnione, ma duży zasięg, jest dużym, znacznym»◊ Zajść daleko «osiągnąć wysokie stanowisko, zrobić karierę»◊ Zajść, posunąć się, zapędzić się daleko a. za daleko «być bliskim przekroczenia pewnych określonych granic w rozmowie, postępowaniu itp. lub przekroczyć je; postąpić niezgodnie z przyjętymi zasadami; bardzo albo za bardzo się rozwinąć»◊ pot. Nie widzieć dalej swego nosa «mieć małe horyzonty myślowe, być ograniczonym, nieprzewidującym»□ Im dalej w las, tym więcej drzew.c) «duża odległość, znaczne oddalenie; daleka droga»Czy jeszcze daleko?
Do schroniska było bardzo daleko.
◊ Daleko komu, czemu do kogo, czego «dużo brakuje do osiągnięcia czegoś, do dorównania komu, czemu»□ Chłodno, głodno i do domu daleko.2. «przysłówek oznaczający oddalenie w czasie (w przyszłości lub w przeszłości)»Czy daleko do obiadu?
Do niedzieli jeszcze daleko.
Daleko przed świtem.
Daleko po zachodzie słońca, po północy.
3. «wyraz używany w funkcji wzmacniającej znaczenie słowa, do którego się odnosi; o wiele, znacznie, nierównie»Ma się daleko lepiej.
Warte to daleko więcej, niż zapłaciłeś.
Wyglądasz dziś daleko piękniej.
4. tylko w st. wyższym: daleja) «następnie, w dalszym ciągu, później, w przyszłości»Co zamierzasz dalej robić?
Jak tak dalej pójdzie, to dom będzie gotowy za miesiąc.
◊ I tak dalej (w piśmie: itd.) «na końcu wyliczenia wskazuje, że nie wszystko zostało wyliczone»b) «oznacza rozpoczęcie, zwykle nagłe, jakiejś czynności; jako wykrzyknik - zachętę do wykonania czegoś; nuż, nuże»Dziecko dalej w płacz.
Dalej w drogę, czas nagli.
5. tylko w st. najwyższym: najdalej «najpóźniej»Obiad będzie najdalej za godzinę.
Dziś, a najdalej jutro wyjeżdżamy.
Słownik języka polskiego . 2013.
